Mag ik dat zelf beslissen? Over regie, risico’s en de Wet zorg en dwang op de dagbehandeling

Elke ochtend zie ik ze weer binnenkomen. Met hun jas nog half aan, een lach, een zucht of een vragende blik. Sommigen lopen fier naar binnen, anderen met wat meer moeite. Maar allemaal hebben ze één ding gemeen: ze zijn gekomen op hún manier, op hún tijd, in hún tempo. En aan het eind van de dag gaan ze ook weer naar huis.

Ik werk op de dagbehandeling in de ouderenzorg. Een plek waar mensen nog midden in het leven staan, al gaat dat soms met haperingen. Hier is begeleiding, structuur, een luisterend oor – en vooral: ruimte voor eigen keuzes.

Toch merk ik ook hier hoe snel we, met de beste bedoelingen, de regie kunnen overnemen. Want we willen mensen beschermen. Tegen vallen, tegen verwarring, tegen zichzelf soms. Maar hoe ver ga je daarin?

De Wet zorg en dwang ook bij ons

De Wet zorg en dwang geldt niet alleen in verpleeghuizen. Ook op een dagbehandeling hebben we ermee te maken. Het gaat erom dat we niemand zomaar beperken in zijn vrijheid. Dat we niet beslissen vóór iemand, maar samen mét.

En dat roept vragen op. Want wat als iemand met beginnende dementie geen jas aan wil bij 3 graden? Of zegt: “Laat me met rust, ik weet echt wel hoe ik moet lopen!” terwijl hij drie keer bijna valt? Grijpen we in? Of laten we los?

Risico’s horen bij het leven

Soms zie ik het gebeuren. Iemand staat op zonder rollator, pakt zijn kopje net iets te snel, of wil per se zelf naar het toilet zonder begeleiding. Mijn eerste reactie is alertheid. Instinctief wil ik ingrijpen. Voorzichtig, hè! Kijk uit!

Maar dan herinner ik mezelf eraan: leven is nooit zonder risico. Ook niet als je 85 bent. Ook niet als je geheugen je af en toe in de steek laat. Sterker nog: juist dan wil je het beetje zelfstandigheid dat er nog is, vasthouden met beide handen.

En weet je? Thuis kunnen wij ook vallen. Daar is geen alarmsysteem, geen protocol, geen MIC meldingen. Daar is gewoon het leven zoals het is. Met drempels, tapijten en keukentrapjes. Waarom zouden we ouderen die ruimte ontnemen, alleen maar omdat ze op een dagbehandeling komen?

Natuurlijk letten we op. Natuurlijk doen we wat nodig is om veiligheid te waarborgen. Maar dat mag nooit ten koste gaan van iemands gevoel van vrijheid. Een gecontroleerde omgeving betekent niet dat we alles moeten controleren.

Risico’s horen erbij. Ze maken deel uit van het leven en dus ook van een dag op de dagbehandeling.

Eigen regie is geen luxe, het is een recht

Ik geloof dat eigen regie geen bijzaak is, maar een recht. Juist bij mensen die stukje bij beetje zelfstandigheid verliezen, is het zo belangrijk dat ze op andere vlakken wél zelf mogen blijven kiezen.

Misschien is dat niet altijd de veiligste keuze. Maar het is wel hún keuze.

Luisteren naar wie iemand is

Bij ons op de dagbehandeling leren we mensen écht kennen. We weten wie graag meedoet en wie liever even alleen zit. Wie zijn boterham het liefst om 11.00 uur eet en wie pas bij de koffie. We horen hun verhalen. Over vroeger, over keuzes die ze maakten, over vrijheid.

En precies dáárom voelt het zo tegenstrijdig als we ineens zeggen: “Nee meneer, dat mag u niet meer zelf bepalen.” Want als iemand heel zijn leven zijn eigen pad bewandeld heeft – hoe kunnen wij dan zeggen dat dat nu stopt?

De Wet zorg en dwang vraagt van ons om dat gesprek aan te gaan. Om niet meteen in te grijpen, maar eerst te vragen: “Wat wilt u zelf?” En pas daarna verder te kijken.

Kleine keuzes, grote waarde

Op een dagbehandeling zit de vrijheid vaak in kleine dingen: zelf bepalen of je de jas aanhoudt, waar je gaat zitten, of je dat koekje bij de koffie wel of niet neemt. Het lijkt klein, maar het zegt iets groots: jij doet ertoe.

Als we mensen serieus nemen in de kleine dingen, voelen ze zich ook gezien in het grote geheel.

 Zorg is niet: voor iemand denken. Zorg is: naast iemand staan. Ook als dat betekent dat je af en toe op je tong moet bijten.

Want ja, er zit risico aan vrijheid. Maar er zit ook zoveel levenslust in. En laten we eerlijk zijn: wat is er waardevoller dan iemand het gevoel geven dat hij zélf nog mag bepalen?

Broeder Bartje